Stres i napięcie nerwowe to coraz częstsze problemy, z którymi zmagają się współczesne dzieci. Szkoła, dodatkowe zajęcia, presja otoczenia – to wszystko może generować chroniczny stres, który może mieć negatywny wpływ zarówno na zdrowie psychiczne, jak i rozwój młodego organizmu. Jedną z naturalnych i przyjemnych metod walki ze stresem jest wykorzystanie muzyki i jej relaksujących właściwości. Muzykoterapia od dawna stosowana jest w leczeniu dzieci, ale elementy tej metody można z powodzeniem wprowadzić także w domu. Jak zatem wykorzystać muzykę, by pomóc dziecku radzić sobie ze stresem i lękami?
1. Dlaczego muzyka działa relaksująco?
Kojące działanie muzyki wynika z jej zdolności do synchronizowania fal mózgowych. Słuchanie uspokajających dźwięków spowalnia fale mózgu do rytmu theta (4-8 Hz), co potwierdzają badania z wykorzystaniem elektroencefalografii (EEG)” [1]. Muzyka wpływa też na ośrodki nagrody w mózgu, wyzwalając wydzielanie „hormonów szczęścia”, takich jak dopamina i serotonina. Ponadto rytm i stałość bodźców akustycznych zmniejszają aktywność układu współczulnego, odpowiedzialnego za reakcję „walcz lub uciekaj”. Tętno i ciśnienie krwi obniżają się, mięśnie się rozluźniają. Dzięki temu możliwe jest osiągnięcie stanu głębokiego odprężenia.
2. Jakie cechy powinna mieć relaksująca muzyka?
Nie każda muzyka ma działanie relaksujące. Oto cechy, które sprzyjają wyciszeniu i redukcji napięcia:
- Wolne tempo 60-80 uderzeń na minutę
- Stały, powtarzalny rytm
- Brak gwałtownych zmian tempa i dynamiki
- Długie, płynne frazy melodyczne
- Brak partii wokalnych i minimalna ilość słów
- Brzmienie instrumentów o ciepłej barwie (flet, harfa, wiolonczela)
- Prosta harmonia i struktura
- Delikatny akompaniament perkusyjny
3. Muzyka klasyczna na relaks
Wiele utworów muzyki klasycznej idealnie nadaje się do celów relaksacyjnych. Oto przykłady kompozycji relaksujących z różnych epok:
- Utwory barokowe J.S. Bacha w wolnych tempach, np. Aria na strunie G z III Suity orkiestrowej D-dur,
- II część Koncertu skrzypcowego „Wiosna” A. Vivaldiego
- Adagio z Koncertu fortepianowego nr 5 „Cesarzowej” L. v. Beethovena
- II część Koncertu fortepianowego nr 21 C-dur W. A. Mozarta
- „Clair de lune” z Suity Bergamasque C. Debussy’ego
- Utwory na wiolonczelę C. Saint-Saënsa, np. „Łabędź”
- Utwory fortepianowe F. Chopina, np. Nokturn cis-moll, Preludium Des-dur
4. Relaksująca muzyka poza klasyką
Oprócz utworów klasycznych istnieje wiele współczesnych kompozycji o działaniu relaksującym. Warto sięgnąć po:
- Muzykę filmową z medytacyjnymi melodiami
- Selekcje dźwięków natury (śpiew ptaków, szum strumienia, fal morskich)
- Odpowiednio dobrane playlisty z serwisów streamingowych
- Płyty z muzyką relaksacyjną, medytacyjną, antystresową
5. Jak słuchać muzyki relaksacyjnej?
Aby muzyka mogła zadziałać kojąco, warto stworzyć odpowiednie warunki:
- Wybierz spokojne miejsce bez rozpraszaczy
- Ustaw niski poziom głośności
- Zadbaj o wygodną pozycję ciała, luźne ubranie
- Skup się na oddechu i wizualizuj stan głębokiego luzu
- Słuchaj z zamkniętymi oczami, poddając się relaksacyjnym bodźcom
- Zrezygnuj z wszelkiej aktywności, pozwól myślom swobodnie dryfować
6. Ćwiczenia oddechowe z muzyką
Aby pogłębić relaks, można łączyć słuchanie uspokajającej muzyki z ćwiczeniami oddechowymi:
- Skup się na wolnym, głębokim oddechu przeponowym w rytm muzyki
- Wydłużaj fazę wydechu w stosunku do wdechu
- Ćwicz równomierny, spokojny oddech bez przerw
- Połącz wdech i wydech z wizualizacją rozluźniania ciała
- Ćwicz świadome oddychanie przez nos, skupiając się na dźwiękach
7. Malowanie / rysowanie do muzyki
Innym pomysłem jest rysowanie czy malowanie farbami w trakcie słuchania relaksujących dźwięków. Dziecko może swobodnie wyrazić emocje wywołane muzyką lub zilustrować skojarzenia, nie przejmując się efektem artystycznym. Liczy się spontaniczna ekspresja i zrelaksowany umysł. Farby plakatowe sprawdzą się lepiej niż ołówki, gdyż wymagają luźniejszej techniki.
8. Muzyczne wizualizacje
Bardzo relaksujące, zwłaszcza dla starszych dzieci, jest łączenie muzyki z prostymi wizualizacjami. Można poprosić dziecko, by:
- Wyobraziło sobie spokojny pejzaż pasujący do muzyki
- Zwizualizowało rozchodzące uczucie ciepła w ciele i puszczające napięcie
- Wyobraziło sobie bezpieczne, szczęśliwe miejsce kojarzące się z dźwiękami. Takie muzyczne historie i obrazy w wyobraźni dodatkowo pogłębiają relaks.
9. Ćwiczenia koncentracji uwagi
Muzyka może też pomóc w ćwiczeniach koncentracji uwagi, co również redukuje napięcie. Pomysły na ćwiczenia z muzyką:
- Liczenie uderzeń bębna, instrumentów perkusyjnych
- Koncentrowanie się na pojedynczym instrumencie i śledzenie jego partii
- Wychwytywanie powtarzającego się motywu melodycznego
10. Muzyka przed snem
Muzyka idealnie nadaje się do stworzenia atmosfery sprzyjającej zasypianiu. Połączona z technikami relaksacyjnymi może skutecznie zwalczać bezsenność. Przykładowy scenariusz:
- 30 minut przed snem przygotuj spokojną muzykę
- Połóż się wygodnie i skup na oddechu
- Słuchaj muzyki z zamkniętymi oczami, wyobrażając sobie sen
- Unikaj skojarzeń mogących pobudzić aktywność umysłu
Podsumowanie
Regularne stosowanie elementów muzykoterapii od najmłodszych lat pomoże dziecku nabyć umiejętność radzenia sobie ze stresem w konstruktywny sposób. Techniki relaksacji przy muzyce mogą zaprocentować w dorosłości lepszą odpornością na stres, niższym ciśnieniem krwi i ryzykiem chorób psychosomatycznych. Warto zatem zadbać o higienę psychiczną dziecka i wspierać jego zdrowie emocjonalne poprzez regularny relaks przy muzyce. Oswojenie dziecka z technikami relaksu przy muzyce od najmłodszych lat zaowocuje też umiejętnością radzenia sobie ze stresem w dorosłości.
[1] Padmanabhan R, Hildreth AJ, Laws D. A prospective, randomised, controlled study examining binaural beat audio and pre-operative anxiety in patients undergoing general anaesthesia for day case surgery. Anaesthesia. 2005 Sep;60(9):874-7.
[2] Leardi S, Pietroletti R, Angeloni G, Necozione S, Ranalletta G, Del Gusto B. Randomized clinical trial examining the effect of music therapy in stress response to day surgery. Br J Surg. 2007 Aug;94(8):943-7.